ناترازی تولید و مصرف برق یکی از مشکلات بزرگ صنعت انرژی کشور است که به‌ویژه در تابستان‌ها با افزایش شدید تقاضا برای برق، به اوج می‌رسد. همچنین زمستان ها به علت کمبود سوخت اولیه می‌تواند باعث خاموشی‌های ناگهانی و مشکلات اقتصادی و زیست‌محیطی شود.
در ادامه ما به طور کامل راجب علت و دلایل ناترازی تولید و مصرف برق صحبت میکنیم، همچنین این ناترازی رو با سایر کشور های همسایه مقایسه میکنیم، پس تا انتهای این مطلب مهم همراه ما باشید!
ناترازی تولید و مصرف برق چیست؟
ناترازی تولید و مصرف برق به معنای عدم تطابق میان میزان تولید برق و تقاضای آن در زمان‌های مختلف است. این مشکل به‌ویژه در تابستان‌ها که با افزایش دما، تقاضا برای سیستم‌های سرمایشی بیشتر می‌شود، شدت می‌یابد. در این دوره‌ها، ظرفیت تولید برق در ایران قادر به پاسخگویی به نیاز روزافزون نیست، و این ناترازی می‌تواند منجر به خاموشی‌های ناگهانی و فشار بر زیرساخت‌های برق کشور شود. به‌عنوان مثال، طبق گزارش‌های IEA، در تابستان 2023 ایران با کمبود برق مواجه شد که این مسئله موجب خاموشی‌های گسترده و مشکلات اقتصادی برای صنایع گردید.
اهمیت ناترازی تولید و مصرف برق در ایران
این موضوع در ایران اهمیت زیادی دارد به دلیل عواملی چون رشد سریع جمعیت، تغییرات اقلیمی و کمبود سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های تولید برق، به‌ویژه در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر. براساس بررسی‌ها، سهم تولید برق از منابع تجدیدپذیر در ایران با نیروگاه برق آبی حدود 12 تا 13 مگاوات و بدون آن کمتر از 1 درصد است و همینطور ترکیب نیروگاه خورشیدی و بادی چیزی حدود 1 درصد است. ضمن اینکه عمده سهم آن مربوط به نیروگاه های برق آبی است که در فصول گرم سال با محدودیت مواجه است که در مقایسه با بسیاری از کشورهای هم‌سطح بسیار پایین است.
علاوه بر این، وابستگی به سوخت‌های فسیلی مانند گاز و نفت که ظرفیت تولید را محدود می‌کند، یکی از چالش‌های بزرگ در تأمین برق پایدار است. همچنین استفاده ناکافی از فناوری‌های نوین مانند انرژی خورشیدی و بادی، فرصت‌های بهبود این ناترازی را کاهش داده است.
این ناترازی نه تنها تهدیدی برای امنیت انرژی کشور است، بلکه ممکن است به اهداف زیست‌محیطی نیز آسیب بزند. بنابراین، اصلاحات اساسی در سیاست‌های انرژی کشور، به‌ویژه در راستای افزایش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش وابستگی به منابع فسیلی، ضروری به نظر می‌رسد. توسعه انرژی‌های خورشیدی و بادی، به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران، می‌تواند به کاهش این ناترازی کمک کند.
دلایل ناترازی تولید و مصرف برق در ایران
1- مصرف بالا و بی‌رویه: یکی از عوامل اصلی ناترازی، مصرف بالای برق در ایران است که در سال‌های اخیر روند افزایشی داشته است. طبق گزارش IEA، مصرف برق در ایران در سال 2023 به بیش از 350 میلیارد کیلووات‌ساعت رسید که معادل 4 برابر میانگین جهانی است. این افزایش مصرف، به‌ویژه در تابستان‌ها که تقاضا برای سیستم‌های سرمایشی اوج می‌گیرد، باعث فشار زیاد به شبکه برق کشور می‌شود.
2- مشکلات زیرساختی: بسیاری از زیرساخت‌های تولید و انتقال برق در ایران فرسوده شده‌اند. طبق گزارش‌های EPRI، 40 درصد از نیروگاه‌های ایران به دلیل فرسودگی نیاز به نوسازی دارند. همچنین ظرفیت‌های تولید برق نسبت به نیازهای فزاینده کشور کافی نیست. در کنار این، مشکلات در خطوط انتقال برق و تلفات بالا در سیستم برق‌رسانی، به‌ویژه در مناطق دورافتاده، به این مشکل دامن می‌زنند.
3- عدم توجه به انرژی‌های تجدیدپذیر: با وجود پتانسیل‌های بالای انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران، سهم این منابع در تولید برق کشور بسیار کم است. طبق گزارش ها، سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران به کمتر از 5 درصد رسیده است، در حالی که بسیاری از کشورهای مشابه مانند ترکیه و هند بیش از 20 درصد از برق خود را از منابع تجدیدپذیر تأمین می‌کنند عدم سرمایه‌گذاری کافی در زیرساخت‌ها و فناوری‌های مربوط به انرژی‌های تجدیدپذیر، یکی از دلایل اصلی ناترازی است.
4- وابستگی به سوخت‌های فسیلی: ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت و گاز جهان، بخش زیادی از برق خود را از سوخت‌های فسیلی تأمین می‌کند. این وابستگی نه‌تنها ظرفیت تولید برق را محدود کرده، بلکه در دنیا به‌دلیل نوسانات قیمت نفت و گاز، موجب ناپایداری در تأمین برق می‌شود هرچند در ایران قیمت موجب کمبود تأمین نبوده است. این وابستگی به سوخت‌های فسیلی باعث افزایش تولید گازهای گلخانه‌ای و تشدید تغییرات اقلیمی می‌شود.
تولید و مصرف برق در ایران
در سال‌های اخیر، تولید و مصرف برق در ایران با چالش‌های جدی روبه‌رو بوده است. طبق گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، در سال 2023، تولید برق ایران به حدود 350 میلیارد کیلووات‌ساعت رسید. این رقم نشان‌دهنده افزایش تولید برق نسبت به سال‌های گذشته است، اما همچنان با مشکلاتی در تأمین تقاضا مواجه است. مصرف برق در ایران به‌ویژه در ماه‌های تابستان به‌شدت افزایش می‌یابد. در تابستان 2024، پیک مصرف برق ایران به بیش از 69 هزار مگاوات رسید که به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای بیشتر از ظرفیت تولید فعلی است.
ایران با چالش‌های قابل توجهی در تأمین انرژی روبه‌روست. ظرفیت تولید برق کشور در سال 2024 به 94 هزار مگاوات رسید، اما ظرفیت این نیروگاه‌ها با توجه به فرسودگی زیرساخت‌ها و تأخیر در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر هنوز نتواسته است نیاز واقعی کشور را برآورده کند. علاوه بر این، افزایش مصرف برق به‌ویژه در بخش خانگی و تجاری، مشکلاتی را در تأمین پایدار برق در کشور ایجاد کرده است.
سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در تولید برق ایران همچنان پایین است و در سال 2023 تنها 1درصد از تولید برق از منابع تجدیدپذیر تأمین می‌شود.
ایران با وجود پتانسیل‌های بالای خود در زمینه انرژی‌های خورشیدی و بادی، به دلیل محدودیت‌های زیرساختی و عدم سرمایه‌گذاری کافی در این بخش، نتوانسته است سهم قابل توجهی از تولید برق را از این منابع تأمین کند. این موضوع موجب وابستگی بیش از حد به نیروگاه‌های گازی و حرارتی شده است که علاوه بر تأثیرات منفی بر محیط‌زیست، در بلندمدت پایدار نخواهند بود.
برای برطرف کردن ناترازی تولید و مصرف برق، نیاز به سرمایه‌گذاری در بهبود زیرساخت‌ها و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر احساس می‌شود. ایجاد شبکه‌های برق هوشمند و تشویق به استفاده از انرژی‌های پاک می‌تواند به کاهش وابستگی به منابع غیرقابل تجدید و همچنین بهبود پایداری تأمین برق کمک کند.
مقایسه ناترازی برق ایران با کشورهای دیگر
در مقایسه وضعیت ناترازی برق ایران با کشورهای دیگر، باید اشاره کرد که ایران با چالش‌های بزرگی در این حوزه روبه‌رو است. یکی از دلایل اصلی این مشکل، وابستگی شدید ایران به سوخت‌های فسیلی است. در سال 2023، حدود 94% از تولید برق ایران از سوخت‌های فسیلی تأمین شد، در حالی که کشورهای همسایه مانند ترکیه و عربستان سعودی به ترتیب 16% و 3% از برق خود را از منابع تجدیدپذیر تأمین کرده‌اند.
مقایسه‌ای با کشورهای موفق‌تر مانند ترکیه و عربستان سعودی نشان می‌دهد که این کشورها به طور فزاینده‌ای به انرژی‌های تجدیدپذیر توجه دارند. برای مثال، ترکیه در سال 2023 حدود 2800 مگاوات ظرفیت تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر افزوده است، در حالی که ایران تنها 75 مگاوات در همان سال به ظرفیت خود افزوده است.
پیشنهاد مطالعه: آشنایی با مفاهیم اولیه برق
جلوگیری از ناترازی برق در ایران
افزایش بهره‌وری مصرف برق
از آنجا که مصرف برق در ایران بالا است، اجرای برنامه‌هایی مانند مدیریت مصرف در ساعات اوج و استفاده از تجهیزات کارآمدتر می‌تواند تا حد زیادی به کاهش ناترازی کمک کند.
انرژی تجدیدپذیر کوچک مقیاس تولید پراکنده
انرژی تجدیدپذیر کوچک‌مقیاس تولید پراکنده می‌تواند نقشی کلیدی در جلوگیری از ناترازی برق در ایران ایفا کند. این سیستم‌ها، به‌دلیل تولید و مصرف هم‌زمان انرژی در محل، وابستگی به شبکه‌های انتقال و توزیع گسترده را کاهش می‌دهند و از تلفات انرژی در این فرایند می‌کاهند. همچنین، استفاده از منابع تجدیدپذیر مانند خورشید و باد برای تأمین برق در مناطق دورافتاده و یا مصرف‌های کوچک شهری، ضمن کاهش فشار بر زیرساخت‌های شبکه ملی، به پایداری بیشتر انرژی کمک می‌کند. این رویکرد، علاوه بر تقویت امنیت انرژی، زمینه‌ساز کاهش آلودگی زیست‌محیطی و بهبود اقتصادی نیز خواهد بود.
بالا بردن راندمان نیروگاه های موجود
بالا بردن راندمان نیروگاه‌های موجود از طریق اضافه کردن واحد بخار بدون مشعل (سیکل ترکیبی) یکی از راهکارهای مؤثر در بهینه‌سازی مصرف انرژی و کاهش ناترازی برق در ایران است. در این روش، گرمای اتلاف‌شده از واحدهای گازی برای تولید بخار و راه‌اندازی توربین‌های بخار استفاده می‌شود، بدون اینکه نیازی به سوخت اضافی باشد. این فرایند، راندمان کلی نیروگاه را به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهد و مصرف سوخت را کاهش می‌دهد. علاوه بر این، بهره‌گیری از این فناوری می‌تواند به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و آلودگی هوا منجر شود، که همسو با اهداف زیست‌محیطی و توسعه پایدار کشور است. این رویکرد اقتصادی و کارآمد می‌تواند گامی مهم در جهت بهره‌وری بیشتر از منابع موجود و تقویت زیرساخت‌های انرژی کشور باشد.
نوسازی زیرساخت‌ها
طبق گزارش‌های Electric Power Research Institute (EPRI)، نوسازی نیروگاه‌ها و بهبود خطوط انتقال برق می‌تواند به کاهش تلفات و افزایش ظرفیت تولید کمک کند. همچنین، استفاده از فناوری‌های نوین مانند شبکه‌های هوشمند (Smart Grids) می‌تواند به بهبود کارایی سیستم های توزیع نیروی برق کمک کند.
استفاده از فناوری‌های ذخیره‌سازی انرژی
یکی از مشکلات اساسی در تأمین برق پایدار، ناترازی میان زمان تولید و مصرف انرژی است. در بسیاری از کشورها، به‌ویژه در ایران، تولید برق در ساعات کم‌تقاضا بیش از نیاز است، اما در ساعات پیک مصرف نمی‌توان به‌سرعت نیازها را تأمین کرد. برای حل این مشکل، “فناوری‌های ذخیره‌سازی انرژی” به‌ویژه برای استفاده از منابع تجدیدپذیر می‌توانند راه‌حل مؤثری باشند. سیستم‌های ذخیره‌سازی مانند “باتری‌های لیتیومی” یا “پمپاژ آب” می‌توانند انرژی تولیدشده در زمان‌های کم‌تقاضا (مانند روزهای آفتابی) را ذخیره کرده و در زمان‌های اوج مصرف (مثلاً تابستان‌ها) به شبکه برگردانند. این فناوری‌ها به‌ویژه در کشورهای دارای پتانسیل‌های بالای انرژی خورشیدی و بادی مانند ایران می‌توانند نقش مهمی ایفا کنند. توسعه این فناوری‌ها می‌تواند به کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی، کاهش خاموشی‌ها و بهبود پایداری شبکه برق کمک کند. همچنین با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر ذخیره‌شده، ایران می‌تواند در ساعات پیک مصرف برق پایدارتر و کارآمدتری تأمین کند.
👈 جمع بندی:
ناترازی برق در ایران ناشی از وابستگی به سوخت‌های فسیلی، مصرف بالا و زیرساخت‌های فرسوده است، اما با سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر کوچک مقیاس تولید پراکنده (تولید و مصرف در یک مکان) و بهبود مدیریت مصرف، می‌توان به حل این مشکل دست یافت.
اگر این مطلب براتون مفید بود و به شما کمک کرد حتما برای ما دیدگاهتون رو بزارید!
برای خواندن مطالب جذاب و علمی مربوط به صنعت برق به سایت آنتکو مراجعه کنید و جدیدترین مقالات مارا بخوانید.